Rozwój mowy nie przebiega u wszystkich dzieci jednakowo. U jednych szybciej, u innych wolniej. Niejednakowa jest też kolejność przyswajania sobie przez dziecko poszczególnych głosek. Stopień rozwoju mowy zależy od wpływu środowiska oraz od psychofizycznego rozwoju dziecka.
Rozwój mowy dziecka można podzielić na cztery okresy:
I okres – melodii trwa od urodzenia do 1 roku życia dziecka. Początkowo dziecko komunikuje się z otoczeniem za pomocą krzyku nieuświadomionego (w sytuacjach gdy jest mokre, coś je boli itp.), później już celowego, świadomego, gdy skojarzyło, że krzyk przywołuje bliską osobę. Krzyk jest ćwiczeniem narządu oddechowego. Między 2 – 3 miesiącem życia występuje głużenie, czyli wydawanie rożnego rodzaju dźwięków nieartykułowanych, poprzez które dziecko ćwiczy narządy artykulacyjne – język, wargi, podniebienie. Między 6 – 7 miesiącem życia dziecko zaczyna gaworzyć, powtarzając dźwięki zasłyszane od otoczenia np. (pa-pa, ma-ma). Gaworzenie jest ćwiczeniem słuchu. Około 7 – 8 miesiąca dziecko reaguje aktywnie na mowę. Poznaje przedmioty i zaczyna kojarzyć nazwę z przedmiotem. W pierwszym roku życia dziecko rozumie już dużo. Poprawnie wymawia samogłoski, takie jak: a, e, i, oraz spółgłoski – m, b, n, d, t.
II okres – wyrazu przypada między 1 – 2 rokiem życia dziecka. W tym okresie dziecko używa prawie wszystkich samogłosek z wyjątkiem nosowych (ę, ą) oraz wymawia spółgłoski takie jak: p, pi, b, m, t, d, n, k, j, ś, ź, ć, dź, ch. Pozostałe zastępuje innymi o zbliżonym miejscu artykulacji. Grupy spółgłoskowe upraszcza do jednej spółgłoski zazwyczaj zwartej, np. kwiaty – katy, kaczka – kaka itp. Mowę w tym okresie cechują jednowyrazowe wypowiedzi często w niepełnej postaci, np. zamiast pomidor dziecko mówi midol, kwiaty mówi katy, które oznaczają nie tylko przedmiot, lub czynność, ale i stosunek dziecka do przedmiotu lub czynności. Dziecko w tym okresie zna około 300 słów.
III okres – zdania. Pierwsze zdania pojawiają się między 2 – 3 rokiem życia dziecka. W tym okresie dziecko powinno prawidłowo wymawiać następujące głoski: p, b, m, pi, bi, mi, f, w, fi, wi, k, g, ch, t, d, n, l oraz samogłoski nosowe. W 2 roku życia dziecko powinno wypowiadać poprawnie proste zdania. W 3 roku życia zdania dłuższe, złożone z 4 – 5 słów.
IV okres – swoistej mowy dziecięcej przypada na wiek dziecka od 3 do 7 lat. W dalszym ciągu wzbogacany jest zasób słownictwa, rozwijana jest umiejętność budowania zdań złożonych oraz następuje dalszy rozwój artykulacji. Mowę dziecka 3 – letniego cechuje zmiękczanie głosek: s, z, c, dz (sz, ż, cz, dż też mogą być wymawiane jak ś, ź, ć, dź). Głoska [r] może być zamieniana na [l] lub [j]. Brak jest wyraźnych końcówek w wyrazach. Wymowę cechuje opuszczanie sylaby początkowej lub końcowej, np. zupa midolowa, kapel (kapelusz), przestawki głosowe (konalówki – kolanówki), zniekształcenia wyrazów: olompocik – kompocik. Zaledwie 2,9% dzieci mówi w tym okresie poprawnie pod względem dźwiękowym.
Dziecko 4 – letnie powinno już poprawnie używać głosek [s, z, c, dz-] nie powinno zamieniać ich na głoski [ś, ź, ć, dź] . Grupy spółgłoskowe są jeszcze w dalszym ciągu upraszczane, choć mowa jest bardziej zrozumiała. Już 5% dzieci mówi w tym wieku poprawnie.
Wymowa dziecka 5 – letniego jest już prawie całkowicie zrozumiała, mimo tego, że w dalszym ciągu grupy spółgłoskowe są upraszczane. Głoska [r] i głoski [sz, ż, cz, dż] powinny już być wymawiane prawidłowo, choć często są jeszcze mowie spontanicznej zamieniane na [s, z, c, dz] i [l]. w tym okresie jeszcze 37% dzieci nie wymawia poprawnie głosek najtrudniejszych.
Wymowa dziecka 6 – letniego powinna już być poprawna pod względem artykulacyjnym, a w wieku 7 lat również prawidłowa pod względem gramatycznym i składniowym.
U znacznej jednak liczby dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym (ok.30%) występują zaburzenia i opóźnienia rozwoju mowy.
Zatem podsumujmy:
Normą rozwojową jest, jeśli dziecko w wieku:
3 lat – porozumiewa się prostymi zdaniami, wymawia wszystkie samogłoski i spółgłoski [p, pi, b, bi, m, mi, n, ni, f, fi, w, wi, t, d, n, l, li, ś, ź, ć, dź, j, k, ki, g, gi, ch];
4 lat – wymawia [s, z, c, dz];
5 – 6 lat – wymawia [sz, ż, cz, dż, r]
7 lat – ma utrwaloną poprawną wymowę wszystkich głosek oraz opanowaną technikę mówienia.