Jąkanie
Jąkanie jest zaburzeniem płynności mowy, które może być spowodowane występowaniem skurczów mięśni biorących udział w mowie, zaburzeniami czynności oddechowych, urazem psychicznym, nieprawidłowościami w układzie nerwowym, bądź problemami z koordynacją ruchową aparatów oddechowego, fonacyjnego i artykulacyjnego.
Skurcze mogą obejmować wszystkie mięśnie aparatu mowy (oddechowe, fonacyjne, artykulacyjne) lub występować silniej w jednej z powyżej wymienionych grup. Najczęściej pojawiają się skurcze mięśni oddechowych, przede wszystkim przepony. Mogą pojawiać się zarówno w czasie wdechu, jak i wydechu. Są przyczyną zaburzeń w oddychaniu
i przyczyniają się do zatrzymania oddechu, nieregularnego oddychania, czy mówienia na wdechu. Co ciekawe, poza mową, oddychanie jest zazwyczaj prawidłowe. W czasie mówienia mogą także wystąpić skurcze mięśni twarzy, szyi, tułowia lub kończyn – zwane współruchami. Niektórzy wykonują tego typu ruchy, bądź wstawiają do wypowiedzi wtrącenia yyy, prawda, mruknięcia, chrząkanie, kaszel itp. w celu ułatwienia sobie mówienia.
Ponadto, u jąkającego się, mogą występować pewne zmiany psychiczne związane z procesem komunikacji, tj. lęk przed mówieniem i unikanie kontaktów mownych z otoczeniem. Jąkanie bywa także nazywane nerwicą mowy. Jak pokazują badania i praktyka logopedyczna – jąkanie występuje częściej u chłopców, niż u dziewczynek. Dlaczego? To zjawisko nie zostało dotychczas wyjaśnione.
Jąkanie przejawia się w sposób niestały. Zależy od różnych czynników, np. znajomości tematu, współrozmówcy, samopoczucia, zaangażowania emocjonalnego w rozmowę.
W okresie rozpoczęcia nauki szkolnej i dojrzewania płciowego jąkanie często nasila się.
W szkole dziecko wywołane do odpowiedzi, nawet jeśli jest dobrze przygotowane do lekcji, często woli zachować milczenie z obawy przed swoim jąkaniem.
U osób jąkających się można zaobserwować przyspieszone tempo pisania, zaś samo pismo jest drobne i zniekształcone (drżąca linia).
Otoczenie często przyczynia się do pogłębienia zaburzenia u jąkającego się. Okazywanie mu współczucia, czy podpowiadanie sylab i słów bywają bardzo denerwujące, a zdenerwowanie
i stres tylko potęgują jąkanie.
Jąkanie słabnie lub zanika przy mowie powolnej, monotonnej, rytmicznej, przy szepcie, śpiewie, bądź recytacji z pamięci. Również w dużym hałasie, kiedy osoba z zaburzeniem nie słyszy siebie, mowa wyraźnie się poprawia. Podobna sytuacja ma miejsce, gdy jąkający się jest sam w pokoju.
Do najczęstszych objawów jąkania należą: zakłócenia rytmu mowy, mimowolne przerwy
w toku mówienia, zacinanie się, powtarzanie i wydłużanie pojedynczych głosek lub sylab.
Do tej pory nie są jasne przyczyny jąkania. W literaturze spotkać można wiele teorii próbujących wyjaśnić to zaburzenie (często są to jednak czynniki wywołujące jąkanie, a nie będące ich bezpośrednią przyczyną):
– urazy psychiczne, bądź silne przeżycia,
– zaburzenia endokrynologiczne, które powiększają napięcie mięśniowe lub zmieniają aktywność nerwową,
– dziedziczenie skłonności do jąkania,
– zmuszanie dziecka leworęcznego do posługiwania się prawą ręką,
– brak dominującej półkuli, co powoduje złą synchronizację impulsów biegnących
z centralnego układu nerwowego do mięśni narządów mowy,
– ogólna niesprawność motoryczna,
– urazy czaszki i mózgu, stany zapalne.
U małego dziecka może pojawić się zwykła rozwojowa niepłynność mówienia, która samoistnie zniknie. Może też przerodzić się ona w jąkanie, przybierając postać od łagodnej, rokującej pozytywne wyniki terapii, do złożonej. Tutaj poza brakiem płynności mowy elementami współtowarzyszącymi są często współruchy wybranych części ciała, tzw. tiki nerwowe. Taka postać jąkania, poza ćwiczeniami technik płynnego mówienia, wymaga równolegle wzmocnienia psychiki. Osoba jąkająca, uskarża się na swą dolegliwość od wielu lat, ma problemy emocjonalne, często boi się własnego jąkania, unika sytuacji społecznych,
w których jąkanie się nasila. Często prezentuje wyższy niż przeciętny poziom inteligencji, równoznaczny z podwyższonym progiem wrażliwości emocjonalnej. Ćwiczenia logopedyczne w tym przypadku poparte muszą być spotkaniami z psychoterapeutą.
Podczas sesji terapeutycznych pacjent nabywa umiejętności radzenia sobie
w sytuacjach stresowych, pokonywania lęku przed mówieniem, odzyskuje wiarę we własne siły i możliwości. Z takim psychicznym wsparciem można mówić o efektywnym uczeniu się technik typowo logopedycznych.
Takie dwutorowe oddziaływanie na pacjenta jąkającego się: zarówno ze strony logopedy jak
i psychologa, pozwala rokować pozytywne wyniki terapii, dając mu szanse na życie
w społeczeństwie bez etykiety „jąka się”.
Każdy przypadek traktować należy indywidualnie. Nie ma wyizolowanego zaburzenia mowy, jest jąkający się w konkretnej sytuacji, która może być przyczyną jąkania, z określonym stopniem jego nasilenia bądź lękiem przed mówieniem.
W pracy logopedycznej zarówno dzieci, młodzieży, jak i dorosłych w sytuacjach sprzyjających należy stosować poza pracą indywidualną także terapię grupową, która
z psychologicznego punktu widzenia sprzyja płynności mówienia. W opinii praktyków najlepsze efekty dają kompleksowe oddziaływania terapeutyczne, będące zlepkiem różnych metod, wypracowane w toku wieloletniej praktyki.
Opr. Elżbieta Rozner
Źródła:
- Tarkowski Z., Jąkanie, [w:] Podstawy neurologopedii. Podręcznik akademicki, Opole 2005
- Węsierska K., Problemy jąkania się dzieci w wieku przedszkolnym, [w:] Neurologopedia w teorii i praktyce, redakcja naukowa D.Larysz, J.Skibska, Akademia Techniczno-Humanistyczna w Bielsku-Białej.
- Skorek E.M., Z logopedią na ty. Podręczny słownik logopedyczny, oficyna Wydawnicza. Impuls, Kraków 2005.
Biofeedback
Biofeedback, biologiczne sprzężenie zwrotne – dostarczanie człowiekowi informacji zwrotnej („feedback”) o zmianach jego stanu fizjologicznego. Zmiany fizjologiczne organizmu monitorowane są przez odpowiednie urządzenie, np. pomiarowy system komputerowy.
Jest to także metoda terapii, polegająca na podawaniu pacjentowi sygnałów zwrotnych
o zmianach stanu fizjologicznego jego organizmu, dzięki czemu może on nauczyć się świadomie modyfikować funkcje, które normalnie nie są kontrolowane świadomie, np. fale mózgowe, opór elektryczny skóry (GSR), napięcie mięśni itp.
Informacje przekazywane są w formie:
- wizualnej – np. podczas pogłębiania koncentracji na ekranie monitora powiększa się piłka lub samolot leci wyżej, w chwilach rozproszenia piłka znika, natomiast samolot obniża lot;
- akustycznej – przyjemny dźwięk przy „sukcesie”, nieprzyjemny przy „porażce”.
Biofeedback nie jest alternatywną formą terapii w stosunku do farmakoterapii. W niektórych schorzeniach ją zastępuje, w innych uzupełnia. Przewagą biofeedbacku jest to, że jest to metoda całkowicie bezpieczna, bez skutków ubocznych. Motorem skuteczności terapii jest silna wola i motywacja pacjenta. I właśnie ten czynnik podkreślają terapeuci: poczucie odpowiedzialności pacjenta za wynik własnego leczenia.
Szczegółowy przebieg sesji biofeedback różni się w zależności od rodzaju biofeedbacku.
Ze względu na swoje działanie metoda EEG Biofeedback zalecana jest między innymi
w terapii następujących zaburzeń:
- zaburzenia lękowe, obsesyjno – kompulsywne
- wypalenie zawodowe, zespół chronicznego zmęczenia
- odczuwanie nadmiernego napięcia i stresu
- przewlekłe bóle głowy, migreny
- zaburzenia zachowania
- zaburzenia emocjonalne
- ADHD i ADD, zaburzenia pamięci
- zaburzenia snu
- stany depresyjne
- zaburzenia przyjmowania pokarmu
- zaburzenia psychosomatyczne
- uzależnienia
- zaburzenia mowy, jąkanie się
- tiki
- odczuwanie przewlekłego bólu
- moczenie się nocne
Treningi EEG Biofeedback stanowią ważny element w przyśpieszaniu efektywności innych rodzajów terapii.
Opr. Elżbieta Rozner
Źródła: